Tytuł Projektu:
“WARTO ŻYĆ!” Opracowanie materiałów dla nauczycieli, w tym wychowawców klas i specjalistów dotyczących działań postwencyjnych do wykorzystania w działaniach profilaktycznych w szkołach oraz warsztaty wzamacniania zdrowia psychicznego uczniów w szkołach
Projekt Fundacji “Maximum” został wybrany w ofercie konkursowej Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach modułów:
Moduł II: Profilaktyka ochrony zdrowia psychicznego w środowisku szkoły/placówki. Tworzenie sieci wsparcia rówieśniczego w szkołach ponadpodstawowych w zakresie ochrony zdrowia psychicznego i przeciwdziałania zachowaniom autodestrukcyjnym wśród dzieci i młodzieży. Opracowanie materiałów dotyczących działań postwencyjnych w szkole. Zwiększenie skuteczności działań z zakresu profilaktyki zdrowia psychicznego w szkole/placówce.
Moduł III: Opracowanie materiałów dla nauczycieli, w tym wychowawców klas i specjalistów dotyczących działańpostwencyjnych do wykorzystania w działaniach profilaktycznych w szkołach/ placówkach.
Dedykowana strona Projektu: https://postwencjawszkole.wordpress.com
Zob. Poradnik POSTWENCJA W SZKOLE i inne MATERIAŁY na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji przy Ministerstwie Edukacji i Nauki, Wydział Wychowania i Profilaktyki: https://www.ore.edu.pl/2021/11/poradnik-postwencja-w-szkole/
O Projekcie:
Przedmiotem zadania było opracowanie, wydanie w formie elektronicznej oraz upowszechnienie publikacji POSTWENCJA W SZKOLE. Jak wspierać w obliczu śmierci samobójczej. Poradnik dla nauczycieli, wychowawców, rodziców dotyczącej działań postwencyjnych w szkole lub placówce w sytuacji wystąpienia zdarzenia traumatycznego, m.in. śmierci samobójczej oraz przeprowadzenie warsztatów prewencji i zdrowia psychicznego oraz konsultacji indywidualnych dla uczniów z grupy ryzyka w wybranych placówkach Małopolski i Mazowsza.
Termin realizacji Projektu: 20.10.2020 – 31.12.2020
Projekt współfinansowany ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020
przekazanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej
POBIERZ: POSTWENCJA W SZKOLE. Poradnik.pdf
Potrzeba realizacji Projektu:
Potrzeba realizacji projektu wynika z następującego stanu faktycznego (Źródło: Sprawozdanie za 2018 rok z realizacji Małopolskiego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017-2022): SZOKUJĄCE są dane nt. samobójstw, będących konsekwencją nieleczonej depresji. W Polsce w 2018 roku, 11 167 osób próbowało popełnić samobójstwo (liczba ta zawiera zamachy samobójcze zakończone zgonem oraz z powodu różnych okoliczności nie skutkujące zgonem), co w stosunku do 2017 roku wskazuje na wzrost liczby zamachów samobójczych o 30 osób. Spośród liczby zamachów samobójczych ogółem, 5 182 osób (tj.: 46,4% wszystkich prób samobójczych) zmarło w wyniku samobójstwa. Znaczną większość wśród samobójców stanowili mężczyźni – 8 364 (tj.: 74,89% wszystkich osób). Z analizy danych wynika, że w 2018 roku na terenie Małopolski 1 033 osoby (tj.: 9,25% zamachów samobójczych popełnionych na terenie Polski) targnęło się na swoje życie, co wskazuje na wzrost liczby zamachów samobójczych w stosunku do 2017 roku o 10 osób. Liczba ta zawiera zamachy samobójcze zakończone zgonem oraz z powodu różnych okoliczności nie skutkujące zgonem. Spośród liczby ogółem w 2018 roku odnotowano 398 przypadków (tj.: 38,5% wszystkich prób samobójczych) zamachów samobójczych zakończonych zgonem. Powyższe dane wskazują, iż potrzeba realizacji projektu wynika ze wzrostu liczby osób z zaburzeniami psychicznymi, epidemii wręcz depresji i samobójstw, niewystarczającej bazy szpitalnej i hospicyjnej dla tychże osób, oraz przede wszystkim negatywnemu postrzeganiu chorych psychicznie przez ogół społeczeństwa. Widzimy konieczność wykonania zadania publicznego w partnerstwie ze WTZ, OREW, szkołami z terenu Małopolski i Mazowsza oraz profesjonalną kadrą pedagogiczną posiadającą duże doświadczenie w aktywizacji twórczej i społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi.
Co to jest postwencja?
Termin Postwencja samobójstw wprowadził Edwin Shneidman, definiując ją jako “działania podejmowane po wystąpieniu traumatycznego zdarzenia [tu: samobójstwa] których celem jest zredukowanie jego negatywnych skutków dotykających osobę, która podjęła próbę samobójczą lub działania, których celem jest zmniejszenie negatywnych skutków śmierci samobójczej doświadczanych przez osoby, które znały zmarłego” (za: K. Krysińska, 2002, s. 198). W projekcie mówimy o drugiej sytuacji i zajęciu się osobami, które mogła dotknąć śmierć samobójcza jednego z uczniów (lub nauczyciela), czyli pozostałymi uczniami, nauczycielami, dyrekcją oraz innymi pracownikami szkoły. Projekt jest konkretną propozycją przedstawienia zagadnienia postwencji w dwójnasób: primo, zaprezentowanie ogólnych zasad i wytycznych, które powinny funkcjonować w przypadku działań postwencyjnych; secundo, zaprezentowanie propozycji konkretnych rozwiązań w postaci scenariuszów i warsztatów.
OD AUTORÓW:
Samobójstwo jest końcem i początkiem. W tragiczny sposób kończy się życie konkretnej osoby. Kończą się marzenia, wyobrażenia i plany na przyszłość. Kończy się świat bezpieczeństwa dla rodziny i najbliższego otoczenia. Rozpoczyna się trudny i długi czas cierpienia i żałoby pogłębiony ryzykiem kolejnych prób samobójczych i samobójstw. Szczególne okoliczności związane z samobójstwem wymagają zdecydowanych i szybkich działań. W pierwszej kolejności należy otoczyć opieką wszystkich, którzy odczuwają skutki tragedii. W obliczu samobójstwa — ucznia lub pracownika — szkoły potrzebują rzetelnych informacji, praktycznych narzędzi i konkretnych wskazówek, które pomogą chronić uczniów, wspierać nauczycieli i rodziców, komunikować się z opinią publiczną w celu jak najszybszego powrotu do podstawowego zadania: edukowania i wychowywania.
Poradnik Postwencja w szkole został opracowany przede wszystkim z myślą o dyrektorach szkół, nauczycielach i specjalistach ze szkół i placówek oświatowych, aczkolwiek może być również przydatny dla rodziców i społeczności lokalnej. Zaproponowano w nim określony schemat działań postwencyjnych, czyli różnych czynności, które pomagają radzić sobie z cierpieniem emocjonalnym wynikającym z samobójstwa i zapobiegają dodatkowej traumie. Nieprzepracowana trauma może prowadzić do dalszych zachowań samobójczych, szczególnie wśród najbardziej narażonych — dzieci i nastolatków.
W pierwszej części poradnika przedstawiamy podstawowe informacje nt. specyfiki śmierci samobójczej i jej konsekwencji dla ludzi z najbliższego otoczenia. Definiujemy, czym jej postwencja, pokazując najważniejsze założenia i cele, wpisujące się w prawo oświatowe i rzeczywistość polskiej szkoły.
W drugiej i trzeciej części szczegółowo omawiamy działania, które należy podjąć w pierwszych godzinach i dniach po samobójstwie. W czwartej części opisujemy, jak wspierać w żałobie w kolejnych tygodniach i miesiącach, jak doświadczenie samobójczej śmierci może wpłynąć na rozwój szkoły i społeczności szkolnej. Istotnym zabiegiem jest pokazanie przejścia od postwencji przez interwencję do profilaktyki, co znajduje odzwierciedlenie w części piątej.
Ostatnią część poradnika stanowią załączniki, w których przedstawiamy fakty i „mity” na temat samobójstw oraz przykładowe zestawienia, wskazówki i scenariusze dotyczące działań postwencyjnych, interwencyjnych i profilaktycznych. Poradnik opracowano w oparciu o fachową literaturę przedmiotu oraz istniejące poradniki dotyczące postwencji.
Zapraszamy do lektury, ufając, iż wskazówki zawarte w niniejszym Poradniku będą Państwu pomocne.
NOTY O AUTORACH:
dr n. med. Anna BARAN — suicydolog, psychiatra z Poradni Psychiatrii Dorosłych w Szpitalu Blekinge w Karlshamn w Szwecji, przewodnicząca Regionalnej Sieci Prewencji Samobójstw Uppsala — Örebro, członkini Zespołu Roboczego ds. Prewencji Samobójstw i Depresji przy Radzie Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia w Polsce. Prowadzi badania nt. prewencji samobójstw. Autorka wielu prac naukowych, m.in.: Milestones in the development of national suicide prevention strategy in Poland; Spatio-temporal analysis of correlates associated with the variability of suicide rate in Poland and Sweden; Implementation of the national register of suicide attempts as a preliminary strategy for the prevention of suicides in Poland oraz poradników: Wspieranie działań z zakresu prewencji samobójstw. Poradnik dla moderatorów i administratorów serwisów interentowych; Rola mediów w promocji zdrowia psychicznego i w zapobieganiu samobójstwom. Poradnik dla pracowników mediów.
dr n. hum. Maria Katarzyna GRZEGORZEWSKA — psycholog kliniczna, pedagog, adiunkt na Wydziale Humanistycznym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Ukończyła studia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w zakresie pedagogiki, psychologii klinicznej, psychologii pracy oraz zarządzania, na którym również obroniła doktorat. Stypendystka programu TE MPUS. Staże naukowe odbyła na uniwersytetach w: Dublinie (Trinity College Dublin), Londynie (University College London), Lwowie (Narodowy Uniwersytet Politechnika Lwowska), a w 2017 roku na Uniwersytecie w Salamance w Hiszpanii. Zajmuje się problematyką zdrowia psychicznego, stresem wśród nauczycieli i wypaleniem zawodowym. Prowadzi warsztaty promocji zdrowia psychicznego dla nauczycieli i uczniów.
Autorka ponad stu publikacji, w tym artykułów opublikowanych w czasopismach naukowych i fachowych, pracach zbiorowych (polskich i zagranicznych), oraz trzech monografii: Stres w zawodzie nauczyciela. Specyfika, uwarunkowania i następstwa (Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006); Psychospołeczne podłoże stresu w zawodzie nauczyciela. Podstawy diagnozy z wykorzystaniem modelu interakcyjno-transakcyjnego (Wyd. Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 2019); Uwarunkowania poczucia zdrowia, stresu i wypalenia zawodowego nauczycieli a praktyczne wykorzystywanie teorii zachowania zasobów autorstwa S. E. Hobfolla (Wyd. „Impuls”, Kraków 2019).
dr n. hum. Dariusz Piotr KLIMCZAK — prezes Fundacji „Maximum”, doświadczony projektodawca, Project Manager (certyfikat PRINCE 2® PMI), dramoterapeuta, dyplomowany terapeuta zajęciowy i opiekun medyczny, kulturoznawca, pedagog, filolog. Doktorat obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim, studia podyplomowe z zarządzania projektami odbył na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie. Nauczał we wszystkich typach szkół: od szkoły podstawowej po uniwersytet; wykładał dramę w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie. Stypendysta Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, członek International Association of Theatre for Children & Young People ASSITEJ. Autor licznych projektów z zakresu edukacji, arteterapii, kulturoterapii, aktywizacji twórczej i społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi (m.in. z programów Ministerstwa Rodziny Pracy i Polityki Społecznej, Urzędu Marszałkowskiego Woj. Małopolskiego, EACEA , POKL ). Autor publikacji naukowych, m.in.: Jesteśmy Rodziną. Aktywizacja twórcza i społeczna osób z zaburzeniami (2016); Jesteśmy. Aktywizacja twórcza i społeczna osób z zaburzeniami (2013); seria: Trylogia Tanatyczna Teatru Absurdu (2006—2010).
mgr Małgorzata ŁUBA — psycholog, trener, certyfikowana suicydolog, psychoterapeuta poznawczo-behawioralny. Prowadzi interwencje kryzysowe, poradnictwo psychologiczne i psychoterapię młodzieży i dorosłych doświadczających kryzysów. W ramach własnej firmy „To Be” (2be.edu.pl) i we współpracy m.in. z Centrum CBT, Fundacją ETO ETO H prowadzi szkolenia dla pracowników placówek oświatowych i różnych instytucji pomocowych na temat wsparcia młodzieży z problemami emocjonalnymi i psychicznymi. Członkini Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego, w ramach którego współtworzy i koordynuje programy profilaktyczne zachowań samobójczych u dzieci, młodzieży i dorosłych, ekspert Zespołu Roboczego ds. Prewencji Samobójstw i Depresji przy Radzie do Spraw Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia. Publikuje artykuły w „Remedium”, „Głosie Pedagogicznym”, „Świecie Problemów”. Prowadzi zajęcia dydaktyczne na Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie nt. interwencji kryzysowej w zagrożeniu samobójczym.
mgr Katarzyna OWSIANY — psycholog, psychoterapeuta, nauczyciel dyplomowana. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w zakresie diagnozy i terapii zaburzeń rozwojowych, emocjonalnych, relacyjnych. Ukończyła psychologię oraz socjologię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także studia podyplomowe nauk o rodzinie (ATK). Uzyskała kwalifikacje psychoterapeutyczne w Europejskiej Szkole Psychoterapii Socjo- i Somato- Analitycznej w Strasburgu oraz Krakowskim Centrum Psychodynamicznym. Zajmuje się działalnością psychoterapeutyczną, edukacyjną i szkoleniową. Jako certyfikowany lider Grup Balinta organizuje treningi rozwoju empatii i umiejętności relacyjnych dla grup nauczycieli, lekarzy i terapeutów. Od lat związana z placówkami oświatowymi i opiekuńczo-wychowawczymi w obszarze poradnictwa psychologicznego i pedagogicznego oraz psychoedukacji dla uczniów, rodziców i nauczycieli, a także wdrażania oddziaływań profilaktycznych, interwencyjnych i mediacyjnych. Członkini Zarządu Towarzystwa Edukacji Psychosomatycznej, członkini Polskiego Stowarzyszenia Balintowskiego, Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej, Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego, Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
OPINIE i RECENZJE:
„Opiniowany Poradnik przedstawia zagadnienie postwencji po samobójstwie ucznia/ pracownika w społeczności szkolnej w sposób oryginalny i zarazem dostępny. Prezentowane w nim materiały praktyczne odnoszą się do aktualnej wiedzy opartej na naukowych dowodach. Poradnik stanowi ważną pozycję w zakresie selektywnej i wskazanej profilaktyki samobójstw w Polsce, prezentując praktyczne sposoby interwencji po zdarzeniu (np. schematów postępowania). Poradnik napisany jest przystępnym językiem, więc może być podstawą edukacji szerszego grona odbiorców — poza społecznością szkolną, także rodziców, opiekunów nastolatków oraz przedstawicieli służby zdrowia (np. lekarzy POZ OZ ), władz samorządowych, wolontariuszy i innych osób działających w obszarze wspierania zdrowia (gatekeepers) i rozwoju populacji w wieku szkolnym”.
- prof. dr hab. n. med. Agnieszka GMITROWICZ
Kierownik Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Suicydolog, psychoterapeutka, specjalistka psychiatrii wieku rozwojowego, ekspert Zespołu Roboczego ds. Prewencji Samobójstw i Depresji przy Radzie ds. Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia, wiceprzewodnicząca Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego, kierownik Ośrodka Kształcenia Psychologów Klinicznych, wykładowczyni psychopatologii ekspresji w Polskim Instytucie Ericksonowskim, autorka wielu prac poświęconych samobójstwom, m.in. Ryzyko samobójstwa u młodzieży; Zaburzenia psychiczne dzieci i młodzieży.
„Poradnik POSTWENCJA W SZKOLE: Jak wspierać w obliczu śmierci samobójczej to cenna publikacja adresowana do nauczycieli, wychowawców i specjalistów. Zawiera informacje, jak szkoła może udzielić wsparcia i pomocy po śmierci samobójczej pozostałym uczniom i ich rodzicom, nauczycielom oraz rodzinie zmarłego, i zapobiec samobójczym zachowaniom naśladowczym. Poradnik przedstawia szereg działań krótko- i długoterminowych, od pierwszych godzin i dni po samobójstwie (np. kontakt z rodziną) do tygodni i miesięcy (np. proces żałoby). Publikacja oparta jest na literaturze przedmiotu, napisana bardzo przystępnym językiem przez zespół ekspertów, zawiera liczne praktyczne zalecenia i przykłady”.
dr n. hum. Karolina KRYSIŃSKA
The Melbourne School of Population and Global Health, The University of Melbourne, Australia
Psycholog, suicydolog, od ponad ćwierćwiecza zajmuje się badaniami i prewencją samobójstw.
Autorka wielu artykułów naukowych i rozdziałów książek. Współautorka książki poświęconej pomocy osobom z żałobie po śmierci samobójczej: Postvention in Action: The International Handbook of Suicide Bereavement Support.
„Recenzowana praca jest przede wszystkim zbiorem gotowych rozwiązań kierowanych do dyrektorów szkół, nauczycieli, rodziców. Dotyczy zarówno działań postwencyjnych, jak i profilaktycznych oraz interwencyjnych. Na szczególne podkreślenie zasługuje, iż złożone Czytelnikowi propozycje są wynikiem dobrego przygotowania merytorycznego autorów oraz ich wrażliwości na cierpienie, bezradność i dezorientację osób doświadczających śmierci samobójczej osób bliskich”.
dr hab. n. hum. Bożena MAJEREK
Katedra Resocjalizacji i Profilaktyki Społecznej, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Członkini Niemieckiego Towarzystwa Socjologicznego (DGS), Austriackiego Stowarzyszenia Badań
i Rozwoju Naukach o Wychowaniu (ÖFEB) oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Badań i Rozwoju w Naukach o Wychowaniu (FICE ICE ICE ). Ekspert Rzecznika Praw Obywatelskich (2009-2012). Członkini Rady Naukowej „Journal Sozialpädagogik”. Autorka licznych monografii oraz artykułów naukowych dotyczących strategii życiowych w warunkach społecznej zmiany, niepewności, sytuacji kryzysowej, m.in. Niepewność w społeczeństwie współczesnym.
„Poradnik dotyczący postwencji samobójstw w szkole stanowi w obecnych czasach niezbędną lekturę dla wszystkich osób zaangażowanych w pracę z dziećmi i młodzieżą. Wartością tej publikacji jest właśnie forma poradnika, zawierającego konkretne propozycje działań, możliwych do podjęcia przez poszczególne osoby i instytucje. Opisano w nim nawet przykładowe sformułowania, których można użyć w mowie i piśmie, precyzyjnie odzwierciedlające wartości, jakimi kierowali się jego autorzy. Są nimi szacunek dla osoby zmarłej, uważność na psychologiczną reakcję związanych z nią wrażliwych osób, a także misję pracowników oświatowych, zawierającą chronienie, wychowywanie i pomaganie podopiecznym. Głównym przesłaniem publikacji jest możliwość zmniejszenia negatywnego wpływu jednej śmierci samobójczej na zdrowie psychiczne bliskich, szkolnych kolegów czy nauczycieli”.
dr n. med. Łukasz MüLDNER-NIECKOWSKI
Katedra Psychiatrii, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego,
International Association for Analytical Psychology
Specjalista psychiatra, certyfikowany psychoterapeuta i superwizor Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego, psychoanalityk jungowski. Prezes Polskiego Towarzystwa Psychoanalizy Jungowskiej oraz przewodniczący Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, członek Zarządu Centrum Terapii Synteza.
„Poradnik będzie pomocny dyrektorom szkół, nauczycielom, psychologom oraz rodzicom, dzieciom i młodzieży do reagowania oraz podejmowania działań w trudnych sytuacjach wynikających z podejmowanych samobójstw i prób samobójczych przez osoby ze środowiska szkolnego. Należy dodać, że tego typu zdarzenia w ostatnim czasie są coraz częstsze. Za jego opublikowaniem przemawia też ujęcie omawianego problemu w sposób kompleksowy. W Poradniku, nie tylko przedstawiono sposoby reagowania w sytuacjach kryzysowych, ale zaproponowano również działania profilaktyczne”.
prof. KAAFM dr hab. n. hum. Ewa WILCZEK-RUŻYCZKA
Dziekan Wydziału Humanistycznego
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Kierownik Katedry Psychologii Zdrowia Krakowskiej Akademii im. A.F. Modrzewskiego, psycholog, liderka Grupy Balinta, prezes Towarzystwa Edukacji Psychosomatycznej, członkini European Health Psychology Society (EHPS), autorka wielu prac poświęconych zdrowiu psychicznemu, m.in. monografii Komunikowanie się z chorym psychicznie.
