Właściwym celem książki
Wrażliwość a podmiotowość. Teoria Emmanuela Lévinasa i praktyka Janusza Korczaka Anny Kamińskiej jest rekonstrukcja rozproszonej, niesystematycznie zarysowanej, ukrytej za niesłychanie nowatorskim językiem, kategorii wrażliwości. Metodą podjętych badań jest studiowanie, analizowanie, interpretowanie oraz porównywanie tekstów Lévinasa i Korczaka.
Praca składa się z dwóch części. W pierwszej, poświęconej Lévinasowi, autorka stara się najpierw wypracować, ujęte w różnorakich kontekstach, pojęcie wrażliwości, potem zaś pojęcie podmiotowości, aby wykazać w końcu, że wrażliwość jest podstawowym warunkiem podmiotowości. Natomiast w części drugiej ukazuje dzieło życia, działalności i twórczości Janusza Korczaka jako antycypacę Lévinasowskiej idei podmiotowości jako wrażliwości.
Część lévinasowska składa się z trzech głównych rozdziałów: Rozdział pierwszy, „Lévinasowskie pojęcie wrażliwości” zawiera analizy dotyczące różnych aspektów wrażliwości: wrażliwości ontologicznej, zmysłowej wrażliwości na świat, metafizycznej wrażliwości na Boga, oraz etycznej wrażliwości na drugiego człowieka. Autorka analizuje trzy aspekty wrażliwości zmysłowej: odczuwanie własnej przyjemności i radości w relacji podmiotu do świata jako bezosobowego żywiołu, odczuwanie własnego bólu, oraz odczuwanie bólu innego człowieka umożliwiające poświęcenie siebie. Wyodrębnia także doświadczenie śmierci, doświadczenie cierpienia oraz doświadczenie rozkoszy, jako relacji z wrażliwością drugiego człowieka. W podrozdziale „Metafizyczna wrażliwość na Boga” analizuje doświadczenie Boga w relacjach międzyludzkich, ateizm jako rodzaj metafizycznej wrażliwości oraz „szaleństwo etycznej nadwrażliwości”. W drugim rozdziale lévinasowskiej części Kamińska stara się wyklarować „Lévinasowskie pojęcie podmiotowości”.
Aby dowieść, iż wrażliwość istotnie warunkuje podmiotowość człowieka, postanowiła autorka odnieść ją do konkretu ludzkiej egzystencji. Temu służy ostatnia część pracy: „Dzieło Janusza Korczaka antycypacją Lévinasowskiej idei podmiotowości jako wrażliwości”. W pierwszym rozdziale korczakowskiej części pracy, zatytułowanym „Przeczucie zagłady”, wykazuje, iż etyczna wrażliwość Korczaka, będąca przeczuleniem na obojętność wobec ludzkiego cierpienia, na wiele lat przed II wojną światową pozwoliła mu przeczuć zbliżanie się zła, o którym znacznie później pisał Lévinas. W rozdziale tym stara się dowieść, iż nie wystarczy myśleć, aby być człowiekiem, że rozum obojętny na cierpienie drugiego, może okazać się zbrodniczy, oraz, że etyczna wrażliwość na innego kształtuje nie tylko własne człowieczeństwo, ale również oblicze świata. W dwóch następnych rozdziałach: „Dziecięcy pokój – stan dzieciństwa jako Lévinasowskie il y a” oraz „Stan dzieciństwa jako Lévinasowskie rozkoszowanie się”, zestawia Kamińska biografię i twórczość Korczaka z filozofią Lévinasa oraz z filozofią Gastona Bachelarda, wykazując, iż Lévinasowskie przeczulenie z powodu nieusuwalności istnienia oraz jego idea rozkoszowania się (la jouissance) uzupełnia się z Bachelardowską „poetyką marzenia” i wpisuje się w podmiotowość Janusza Korczaka. Filozofia Gastona Bachelarda pomaga zrozumieć, w jaki sposób lévinasowska kategoria il y a – zarówno w znaczeniu wrażliwości jako konieczności i bolesności istnienia, jak i w znaczeniu wrażliwości jako żywiołu rozkoszowania się – zrealizowała się w życiu Korczaka. Niemożność zrozumienia świata ma wymiar zarówno negatywny, jak i pozytywny. W kolejnych trzech rozdziałach przedstawia Kamińska, jak życie Korczaka potwierdza w praktyce teorię Lévinasa dotyczącą samotności, cierpienia, śmierci i samobójstwa, oraz wrażliwości na Boga. W rozdziale „Wrażliwość na innego” pokazuje, iż Korczak jest przykładem Lévinasowskiego podmiotu etycznej wrażliwości. W rozdziale „Inny we mnie jako dziecko we mnie” dowodzi, iż podmiotowość Korczaka jest szaleństwem etycznej nadwrażliwości. W rozdziale ostatnim: „Urzeczywistnianie etyki poprzez czyn”, wskazuje, iż dobroć, o której pisze Lévinas nie może być tylko biernością, ale wymaga odwagi i siły, gdyż Lévinasowska etyka urzeczywistnia się poprzez heroiczny czyn, który realizuje się na przekór złu. Życie i śmierć Korczaka to dowód możliwości realizacji Lévinasowskiej idei człowieka zdolnego przekroczyć wrażliwość na siebie samego w stronę wrażliwości na innego oraz potwierdzenie tezy, iż wrażliwość warunkuje podmiotowość człowieka.
Prof. dr hab. Józef LIPIEC UJ
o Autorce: ANNA KAMIŃSKA – doktor nauk humanistycznych, filozof, nauczyciel akademicki. Wykładała filozofię na Uniwersytecie im. Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Wszechnicy Świętokrzyskiej. Sfera zainteresowań naukowych: filozofia współczesna, antropologia filozoficzna, etyka, filozofia kultury. Współpracuje jako ekspert z Fundacją „Maximum” (m.in. w projektach „Jesteśmy. Aktywizacja twórcza i społ. osób z zaburzeniami” z programu Ministerstwa Rodziny Pracy i Polityki Społ.), Instytutem Polskim w Tel Awiwie w ramach programów: „Poznaj Polskę” oraz „Pod wspólnym niebem”. Publikowała na łamach wielu czasopism (m.in.: „Logos”, „Ruch Filozoficzny”, „Przegląd Filozoficzny”, „Colloquia Communia”). W Roku Korczaka (2012) opublikowała książkę Wrażliwość a podmiotowość. Teoria E. Lévinasa i praktyka J. Korczaka. Obecnie zajmuje się filozoficzną analizą zobojętnienia oraz badaniami nad „ufilozoficznieniem” i „uwspółcześnieniem” myśli i dzieła Janusza Korczaka.
